SŁOWNICZEK POJĘĆ WYSTĘPUJĄCYCH W OPINIACH I ORZECZENIACH WYDAWANYCH PRZEZ PORADNIĘ PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNĄ
Szanowni Państwo,
Opinie i orzeczenia wydawane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne zawierają wiele zwrotów i pojęć specjalistycznych, które nie dla wszystkich są w pełni zrozumiałe. Staramy się, aby nasze opinie spełniały swoją funkcję i były napisane przystępnym językiem. Czasem jednak istnieje konieczność użycia specjalistycznych określeń. Z tego powodu opracowaliśmy dla Państwa słowniczek pojęć najczęściej używanych w wydawanych przez nas dokumentach. Mamy nadzieję, że przygotowany materiał ułatwi Państwu analizę orzeczeń i opinii a tym samym pozwoli podjąć efektywne działania mające na celu pomoc dzieciom i uczniom z różnego rodzaju trudnościami.
ALFABETYCZNY SPIS POJĘĆ UŻYWANYCH W OPINIACH I ORZECZENIACH WYDAWANYCH PRZEZ PORADNIĘ PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNĄ W OSTROWCU ŚWIĘTOKRZYSKIM
ABSTRAHOWANIE, czynność oddzielania w myśli poszczególnych cech przedmiotu.
AGRAMATYZM, niezdolność do tworzenia prawidłowych form gramatycznych, a tym samym do budowania poprawnych zdań, zwrotów, wyrażeń.
AFAZJA, spowodowane organicznym uszkodzeniem mózgowych ośrodków mowy lub ich połączeń, częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy (nadawanie i odbiór) u osoby, która już wcześniej nabyła te czynności.
ALTERNATYWNE METODY KOMUNIKACJI, metody mające na celu umożliwienie komunikowania się osobom, które nie posiadają umiejętności mowy, lub posiadają ją w stopniu uniemożliwiającym satysfakcjonującą komunikację (np. Macaton, PECS).
ANALIZA GŁOSKOWA I SYLABOWA, umiejętność rozkładania słów na głoski i sylaby.
ANALIZATOR, neurofizjologiczna struktura, której zadaniem jest odbiór, analiza oraz przekształcanie na wrażenia zmysłowe różnorodnych bodźców działających na organizm, pochodzących ze środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego.
ANALIZATOR KINESTETYCZNO-RUCHOWY, odbiera z powierzchni skóry, mięśni i ścięgien bodźce nerwowe, które informują o położeniu ciała, ruchach kończyn, dotyku, ucisku i innych doznaniach płynących z ciała.
ANALIZATOR SŁUCHOWY, służy do odbioru, organizacji i zapamiętywania bodźców słuchowych, w tym dźwięków mowy.
ANALIZATOR WZROKOWY, odpowiada za odbiór, analizę i interpretację informacji wizualnych.
ARTYKULACJA, określone zjawisko fonetyczne, dzięki któremu wymawiane dźwięki stają się głoskami; o ostatecznym kształcie i jakości głoski decyduje układ narządów mowy względem siebie.
BADANIA PRZESIEWOWE, badania przeprowadzane wśród dzieci/uczniów, którzy nie mają jawnych objawów trudności rozwojowych, w celu ich wykrycia i wczesnej stymulacji.
BŁĘDY FLEKSYJNE, błędy popełniane w odmianie wyrazów.
BŁĘDY FONETYCZNE, błędy popełniane w wymowie głosek lub wyrazów, czyli błędy artykulacyjne.
BŁĘDY INTERPUNKCYJNE, błędy polegające na nieodpowiednim użyciu lub pominięciu znaków przestankowych.
BŁĘDY KLASYCZNE, najczęściej popełniane błędy ortograficzne, polegające na myleniu liter o zamiennym zastosowaniu np.: u-ó, rz-ż, ch-h.
BŁĘDY ORTOGRAFICZNE, błędy polegające na pisaniu wyrazów lub wyrażeń w sposób niezgodny z obowiązującą normą ortograficzną, utrwaloną w zasadach pisowni.
BŁĘDY SEMANTYCZNE, znaczeniowe, błędy polegające na nieprawidłowym zastosowaniu znaczenia wyrazu w danym kontekście.
BŁĘDY STYLISTYCZNE, błędy popełniane na nieodpowiednim doborze słownictwa i środków stylistycznych pod względem treści i formy
BŁĘDY SKŁADNOWE, błędy językowe popełniane w budowie zdań, polegające na niewłaściwym łączeniu wyrazów w związkach międzywyrazowych.
BRAK DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ, nieosiągnięcie przez dziecko mające rozpocząć naukę w szkole, takiego poziomu rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego, jaki jest niezbędny do sprostania wymaganiom stawianym przez szkołę.
CENTRALNE ZABURZENIA PRZETWARZANIA SŁUCHOWEGO, zaburzenia pracy zmysłu słuchu wynikające z nieprawidłowości na poziomie centralnego układu nerwowego, obejmujące zaburzenia między innymi: lokalizacji źródła dźwięku, różnicowania dźwięków, analizy i integracji czasowej oraz porządkowania dźwięków; powoduje problemy w nauce, także czytania i pisania.
DEFICYTY ROZWOJOWE, dysfunkcje, obniżona sprawność niektórych funkcji psychomotorycznych w stosunku do wieku dziecka; deficyty parcjalne obejmują większy obszar czynności, na przykład motoryki lub mowy; deficyty fragmentaryczne obejmują mniejszy obszar czynności, na przykład tylko motoryki małej lub tylko mowy czynnej.
DEFICYTY SPRZĘŻONE, dysfunkcje występujące równocześnie w różnych obszarach rozwojowych, często jedne są konsekwencją innych.
DIAGNOZA FUNKCJONALNA, ma na celu określenie poziomu funkcjonowania dziecka w poszczególnych sferach w odniesieniu do wieku rozwojowego, określa mocne i słabe strony dziecka, wskazuje potencjał rozwojowy oraz deficyty.
DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA, poziom rozwoju umysłowego, emocjonalno-społecznego i fizycznego, którego osiągnięcie pozwala dziecku na skuteczne podjęcie nauki w szkole i przyswajanie wiedzy, gotowość do podjęcia nowych zadań, zdolność przystosowania do nieznanego środowiska oraz ogólnie zmienionej sytuacji życiowej.
DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ, zindywidualizowanie metod, form i środków nauczania, systemu wymagań i oceniania lub opracowanie indywidualnego programu dostosowanego do potrzeb i możliwości ucznia, czyli jego mocnych stron i deficytów; dotyczy uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
DYSFAZJA, częściowa utrata mowy spowodowana uszkodzeniem struktur korowych odpowiedzialnych za odbiór i nadawanie mowy.
DYSGRAFIA, trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma wynikające z zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych: motoryki rąk, funkcji wzrokowych i koordynacji wzrokowo ruchowej.
DYSGRAMATYZM, budowanie wypowiedzi z użyciem błędnych form gramatycznych lub ich pomijanie, tworzenie niepełnych wyrazów lub zdań, pomijanie części zdań.
DYSKALKULIA, specyficzne trudności w uczeniu się matematyki; brak adekwatnego do wieku poziomu biegłości w procesach matematycznych pomimo inteligencji w normie, sprzyjających warunków edukacyjnych, braku zaburzeń emocjonalnych i odpowiedniego poziomu motywacji do nauki.
DYSLALIA, wada wymowy, nieprawidłowa realizacja przyjętej normy fonetycznej, może dotyczyć jednej głoski (dyslalia jednoraka) lub wielu głosek (dyslalia wieloraka).
DYSLEKSJA, specyficzne trudności w nauce czytania, którym często towarzyszą trudności w pisaniu.
DYSLEKSJA ROZWOJOWA, zespół specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu; w ramach tego syndromu wyróżnia się trzy węższe terminy: dysleksja, dysortografia, dysgrafia: określenie „rozwojowa” oznacza, że trudności ujawniają się od początku nauki szkolnej; specyficzne trudności w opanowaniu czytania i pisania są konsekwencja zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych i ich integracji (funkcje językowe, spostrzeganie, motoryka, uwaga i pamięć); nie rozpoznaje się u dzieci z : inteligencją niższą niż przeciętna, niepełnosprawnością intelektualną, niedosłuchem, niedowidzeniem, chorobami neurologicznymi (epilepsja, mózgowe porażenie dziecięce, po urazach głowy, zapaleniu opon mózgowych), zaniedbanych środowiskowo.
DYSORTOGRAFIA, specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, przejawiające się popełnianiem różnego rodzaju błędów, nie tylko ortograficznych, lecz także specyficznych takich jak: mylenie liter, opuszczanie lub dodawanie liter i sylab, pismo zwierciadlane.
DYSPRAKSJA, zaburzenie neurologiczne polegające na ograniczeniu planowania, organizacji i koordynacji ruchu; powoduje problemy z poruszaniem się, wykonywaniem różnych czynności typu: skakanie, ubieranie się, chwytanie, pisanie oraz z wypowiadaniem się.
DYSTRAKTORY, czynniki rozpraszające uwagę, przeszkadzające w skupieniu się; mogą być zewnętrzne (np. odgłosy z ulicy) i wewnętrzne (myśli, emocje).
ECHOLALIA, zaburzenie językowe; automatyczne, niekontrolowane powtarzanie usłyszanych słów, zdań; może być natychmiastowa lub odroczona.
ELIZJA, opuszczanie w mowie głosek lub sylab.
EPENTEZA, wtrącenie głoski, sylaby lub grupy spółgłosek w wyraz, albo przypadkowe wtrącenie wyrazu w wypowiedź.
FONEM, najmniejsza jednostka funkcjonalna systemu językowego, pozbawiona własnego znaczenia
FUNKCJE POZNAWCZE, procesy, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia, uzyskując wiedzę o świecie; należą do nich wrażenia, spostrzeżenia, myślenie, uwaga oraz pamięć.
GAWORZENIE, celowe wydawanie dźwięków przez dziecko; pojawia się około 6m.ż.
GŁUŻENIE, niekontrolowane, przypadkowe , niemające znaczenia dźwięki wydawane przez niemowlę około 3 m..ż.
HIPERTONIA, podwyższone napięcie mięśniowe.
HIPOTONIA, obniżone napięcie mięśniowe.
ILORAZ INTELIGENCJI, ilościowy składnik pozwalający na globalną ocenę rozwoju umysłowego badanego; na jego podstawie można ustalić poziom inteligencji badanej osoby.
INTEGRACJA PERCEPCYJNO-MOTORYCZNA, współdziałanie funkcji wzrokowych, słuchowo-językowych i ruchowych; dzięki prawidłowemu rozwojowi tych funkcji i ich integracji sprawnie realizowana jest, między innymi, czynność czytania i pisania.
INTEGRACJA SENSORYCZNA, proces, podczas którego układ nerwowy odbiera i przetwarza bodźce ze wszystkich receptorów: wzroku, słuchu, dotyku, węchu, smaku, kinestezji i ciężkości a następnie organizuje je i i interpretuje tak, aby mogły być wykorzystane w celowymi zakończonym sukcesem działaniu.
INTELIGENCJA SŁOWNA, reprezentuje poziom zdolności werbalnych, zależy od doświadczenia badanego, jest wskaźnikiem szeroko pojętych sprawności językowych.
INTELIGENCJA WYKONAWCZA, wskazuje na poziom zdolności niewerbalnych, bezsłownych; zależy od zdolności rozwiązywania nowych problemów, wymaga umiejętności zastosowania posiadanych przez badanego doświadczeń w nowych sytuacjach.
KOMPENSACJA, zastąpienie funkcji uszkodzonego organu przez wzmożone funkcje innego; w węższym znaczeniu – wspieranie rozwoju zaburzonych funkcji poprzez wykorzystanie i rozwijanie funkcji sprawniejszych.
KOMPETENCJE JĘZYKOWE, komunikacyjne, wiedza i umiejętność posługiwania się znakami werbalnymi i pozawerbalnymi w celi skutecznego przekazywania myśli lub emocji; jest to również umiejętność właściwego odbioru i zrozumienia komunikatu werbalnego przekazywanego przez innych.
KONCENTRACJA UWAGI, wyodrębnianie istotnych elementów z pola percepcyjnego (np. wzrokowego, słuchowego czy dotykowego), czyli skupianie uwagi na jakiejś rzeczy lub czynności; całą uwaga (z udziałem wszystkich doznań zmysłowych, myśli, wyobrażeń) skupia się wtedy w naturalny sposób na jednym bodźcu, inne natomiast są wytłumione lub pozostają w tle; osiąga się przez to bardziej świadomy i celowy charakter działań, wysoką intensywność odczuć oraz zwiększoną wydajność.
KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA, współdziałanie, zharmonizowanie funkcji wzrokowych, ruchowych i manipulacyjnych.
LATERALIZACJA, stronność, dominacja czynnościowa narządów ruchu (ręki, nogi) i zmysłu (oka, ucha) po tej samej stronie ciała; określa się ja jako preferencję do używania ręki, nogi, oka, ucha po danej stronie ciała.
LATERALIZACJA JEDNORODNA, prawostronna, lewostronna, dominacja narządów ruchu i zmysłu po jednej stronie ciała; lateralizacja jest prawostronna, gdy dominuje prawa ręka, prawa noga i prawe oko, a lewostronna gdy dominuje lewa ręka, lewa noga, lewe oko.
LATERALIZACJA NIEPRAWIDŁOWA, zaburzona, występuje, gdy nie ma funkcjonalnej dominacji jednej strony ciała; objawia się w lateralizacji nieustalonej lub skrzyżowanej; osoby z zaburzoną lateralizacją są zazwyczaj mniej sprawne ruchowo niż rówieśnicy z wyraźną lateralizacją i mogą mieć problemy w rozwoju orientacji w schemacie ciała, orientacji przestrzennej oraz w nauce czytania i pisania.
LATERALIZACJA NIEUSTALONA, występuje w przypadku braku dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu.
LATERALIZACJA SKRZYŻOWANA, wyraźna przewaga czynnościowa narządów ruchu i zmysłu nie po tej samej, a po obu stronach ciała, czyli np. praworęczność, prawonożność ale lewooczność.
MATERIAŁ ATEMATYCZNY, materiał neutralny treściowo, nieposiadający określonego znaczenia np. rysunki geometryczne cechą różnicująca jest najczęściej kształt, kolor, liczba elementów określonego rodzaju lub ich ułożenie; zadania z wykorzystaniem materiału atematycznego są najbardziej niezależne od doświadczeń dziecka uwarunkowanych czynnikami środowiskowymi.
MATERIAŁ SYMBOLICZNY, materiał odwołujący się do znaków językowych i innych znaków specjalnych: słów, symboli, liczb.
MATERIAŁ TEMATYCZNY, materiał niosący określone treści o charakterze rysunków konkretnych obiektów: przedmiotów, ludzi, zwierząt.
METATEZY, przestawianie głosek lub sylab w wyrazach albo wyrazów w zdaniu.
MIĘDZYZĘBOWOŚĆ, wadliwa realizacja głosek, przy której występuje wysunięcie języka pomiędzy łuki zębowe.
MOTORYKA, całokształt różnych form ruchów całego ciała; wyróżniamy motorykę dużą, małą i artykulacyjną; rozwój motoryki jest bardzo istotny dla prawidłowego funkcjonowania dziecka, jest podstawa do nauki pisania i czytania, koncentracji, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, jeśli przebiega bez zakłóceń.
MOTORYKA ARTYKULACYJNA, sprawność narządów mowy umożliwiająca prawidłową realizację głosek.
MOTORYKA DUŻA, sprawność fizyczna całego ciała, wyrażająca się poprzez bieganie, skakanie, pokonywanie przeszkód, rzucanie, celowanie itp.
MOTORYKA MAŁA, sprawność dłoni palców umożliwiająca wykonywanie precyzyjnych ruchów: chwytanie przedmiotów, zawiązywanie butów, zapinanie guzików, rysowanie, lepienie, pisanie itp.
MYŚLENIE ANALITYCZNE, dedukcyjne, prawidłowa selekcja informacji i „wychwytywania” tego, co istotne, dostrzeganie zależności pomiędzy poszczególnymi elementami, przechodzenie od ogółu do szczegółu.
MYŚLENIE LOGICZNE, proces poznawczy, dzięki któremu są odzwierciedlane ogólne cechy symboli i zjawisk oraz stosunki między nimi; najważniejszymi operacjami myślenia logicznego są: analiza i synteza, porównanie, wnioskowanie, uogólnianie, abstrahowanie.
MYŚLENIE POJĘCIOWE, myślenie za pomocą pojęć i operacji dokonywanych na pojęciach, oderwane od właściwości i cech przedmiotów danych bezpośrednio w spostrzeżeniu.
MYŚLENIE PRZEZ ANALOGIĘ I TOŻSAMOŚĆ, dostrzeganie i porównywanie relacji pomiędzy obiektami; porównując ujmujemy podobieństwa i różnice; porównywanie przeprowadza się zwykle z punktu widzenia jakiejś wyabstrahowanej cechy, a jego celem jest dokonanie określonego wyboru.
MYŚLENIE PRZYCZYNOWO-SKUTKOWE, zdolność rozumienia następstwa czasowego, przewidywanie konsekwencji zdarzenia początkowego, ocenianie co jest skutkiem a co przyczyną, umiejętność rozumienia i interpretacji sytuacji społecznych, planowania i przewidywania konsekwencji działań i zachowań.
MYŚLENIE SŁOWNO-POJĘCIOWE, umiejętność definiowania, wnioskowania i kategoryzowania. Łączy się z umiejętnością identyfikacji i porównywania pojęć oraz zdolnością do wygenerowania nowych treści. Dziecko może myśleć w sposób abstrakcyjny (podaje pojęcia nadrzędne) lub konkretny (podaje cechy obiektów lub ich funkcje). Wysoki wynik świadczy o plastyczności myślenia oraz zdolności uczenia się, kreatywności w rozwiązywaniu problemów, samodzielności myślenia oraz umiejętności wyciągania wniosków.
NARZĄDY MOWY, stanowią trzecie, najniższe piętro mechanizmów mowy; obejmują układ oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny.
NAPIĘCIE MIĘŚNIOWE, delikatna równowaga wewnątrz mięśni; normalne napięcie jest na tyle wysokie, by podtrzymać i pozwolić organizmowi na adekwatne funkcjonowanie, jednak na tyle niskie, by pozwolić na swobodny ruch.
OBNIŻONA SPRAWNOŚĆ GRAFOMOTORYCZNA, obniżenie sprawności motoryki małej przejawiające się w trudnościach w pisaniu; objawy: wolne tempo pisania, niechęć do prac pisemnych i rysowania, zaburzona forma graficzna pisma, mała estetyka prac graficznych i pisemnych.
ODRUCHY DZIECIĘCE, (NIEMOWLĘCE, WCZESNODZIECIĘCE), w okresie życia płodowego u dziecka pojawia się szereg odruchów, których zadaniem jest ułatwić dziecku przetrwanie. Każdy z nich jest ważny i potrzebny, ale tylko na pewnym etapie rozwoju. Później powinien zaniknąć i ustąpić miejsca kolejnym odruchom – dojrzalszym, dzięki którym dziecko może w coraz większym stopniu sprawować kontrolę nad swoim ciałem. Odruchy są niezależne od naszej woli. W odpowiedzi na bodziec pojawiają się automatycznie. Ich celem jest taka reakcja organizmu, która ułatwi dziecku przejście przez kanał rodny, a potem przytrzymanie się rodzica czy naukę pełzania, raczkowania, chodzenia. Po narodzinach lekarz sprawdza, czy dziecko posiada szereg odruchów – jest to informacja o stanie jego układu nerwowego. Ich obecność u starszego dziecka pokazuje z kolei, że układ nerwowy na pewnym poziomie ma problem.
ODRUCH ATOS (ASYMETRYCZNY TONICZNY ODRUCH SZYI), pojawia się w 18 tygodniu życia płodowego, a wygasa w 6 miesiącu życia, obrócenie głowy dziecka w bok powoduje automatyczne wyprostowanie ręki i nogi po tej stronie, w którą została zwrócona głowa, a zgięcie kończyn po stronie przeciwnej. Jego rolą jest umożliwienie dziecku „ćwiczeń” jeszcze przed narodzinami, a i potem pełni ważną rolę w koordynacji ruchowo- wzrokowej, co w przyszłości ma umożliwić świadome dotykanie widzianych przedmiotów. Przetrwały ATOS jest przyczyną zachwiania równowagi przy ruchach naprzemiennych; kłopotów z przekraczaniem linii środka; niewykształcania się lateralizacji; trudności z pisaniem, zwłaszcza przepisywaniem z tablicy ale też wszelką wypowiedzią pisemną; zbyt silnego nacisku na pióro w czasie pisania, brzydkiego pisma.
ODRUCH MORO, odruch ten pojawia się w 9 tygodniu po poczęciu, a wygasić powinien się między 2 a 4 miesiącem życia. W odpowiedzi na nagły, niespodziewany bodziec (głośny dźwięk, szarpnięcie kocyka, na którym dziecko leży, zmianę pozycji głowy, gwałtowny ruch trzymającej osoby) dziecko wykonuje całą sekwencję ruchów: pobudzone oddycha szybciej, na chwilę zamiera w bezruchu, potem wypuszcza powietrze (często towarzyszy temu krzyk) i wykonuje ruch obejmujący rękami. Dziecko z przetrwałym odruchem Moro może reagować na bodźce w następujący sposób: nie lubi dotyku, zwłaszcza niespodziewanego; ma kłopoty z układem przedsionkowym, co objawia się jako choroba lokomocyjna, trudności z opanowaniem jazdy na rowerze i łyżwach, nieskoordynowane ruchy; ma kłopoty z postrzeganiem – widzi zarys, ogół, a pomija szczegóły, co utrudnia pisanie i czytanie; łatwo męczy mu się wzrok, bolą oczy od patrzenia na czarne litery na białym tle; jest nadwrażliwe na dźwięki, ma trudności z izolowaniem dźwięków; ma niską wytrzymałość, obniżoną odporność, alergie; nie lubi zmian, czasami ma trudności z opanowaniem emocji, które są zmienne.
ODRUCH PALMARA DŁONIOWO-CHWYTNY, pojawia się w 11 tygodniu życia płodowego, wygasa między 2 a 3 miesiącem życia. Lekki dotyk dłoni powoduje silne zaciśnięcie palców – odruch ten zastępuje świadome rozluźnianie palców i chwyt pęsetkowy. Jest wyraźne połączenie tego odruchu z odruchem ssania. Możliwe skutki przetrwałego odruchu Palmara, to: słaba sprawność dłoni i palców, trudności w pisaniu, zbyt silne zaciskanie dłoni na ołówku; trudności w mówieniu, dziecko podczas mówienia porusza dłońmi; poruszanie ustami w czasie pisania lub rysowania.
ODRUCH STOS – SYMETRYCZNY TONICZNY ODRUCH SZYI, pojawia się między 6 a 9 miesiącem życia i powinien wygasnąć między 9 a 11, jest to odruch pomostowy pomiędzy odruchami pierwotnymi a posturalnymi. Aktywizuje się w pozycji na czworaka i wspomaga raczkowanie; zmiana pozycji głowy powoduje ugięcie rąk i wyprostowanie bioder. Jeśli nie wygaśnie o czasie, to dziecko ma nieprawidłową sylwetkę, garbi się podczas siedzenia; ma zaburzoną koordynację oko-ręka; przepisuje wolno; porusza się niezgrabnie, ma trudności w czasie gier i zabaw.
ODRUCH PRZETRWAŁY, jest to odruch wczesnodziecięcy, który nie wygasł we właściwym czasie i jego obecność może być przyczyną nieprawidłowości w funkcjonowaniu dziecka.
OPINIA PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ, dokument wydawany przez PPP na podstawie przepisów oświatowych, zawiera diagnozę i zalecone formy dostosowania wymagań oraz pomocy psychologiczno-pedagogicznej; wydaje się dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i w innych sprawach określonych w przepisach oświatowych.
OPINIA O POTRZEBIE WCZESNEGO WSPOMAGANIA ROZWOJU DZIECKA,
dokument wydawany przez Zespół Orzekający Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej; na jego podstawie dziecko może zostać objęte wczesnym wspomaganiem rozwoju w zespole składającym się ze specjalistów (tyflopedagog, surdopedagog, psycholog, logopeda, rehabilitant); zespół ustala indywidualny harmonogram działań podejmowanych wobec dziecka biorąc pod uwagę jego indywidualne potrzeby i możliwości psychofizyczne; opinia jest ważna od dnia jej wydania do momentu podjęcia przez dziecko nauki w szkole.
OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY, proces kształtowania i rozwoju mowy w aspektach: fonetycznym, leksykalnym, ekspresyjnym, gramatycznym (we wszystkich lub w niektórych) ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z normą przewidziana dla danej grupy wiekowej.
ORIENTACJA KIERUNKOWA, umiejętność określania prawej i lewej strony w schemacie własnego ciała oraz w przestrzeni; także zdolność określania stosunków między przedmiotami oraz orientowania się w schemacie ciała u osoby znajdującej się naprzeciwko.
ORIENTACJA PRZESTRZENNA, umiejętność rozpoznania otaczającej nas przestrzeni, określenie jej wielkości, kształtu oraz wielkości i kształtu wypełniających ją przedmiotów, ich rozmieszczenia i własnej pozycji w stosunku do każdego z nich.
ORZECZENIE O POTRZEBIE INDYWIDUALNEGO OBOWIĄZKOWEGO ROCZNEGO PRZYGOTOWANIA PRZEDSZKOLNEGO, wydaje się dla dzieci, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do przedszkola.
ORZECZENIE O POTRZEBIE INDYWIDUALNEGO NAUCZANIA, wydaje się dla uczniów, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły.
ORZECZENIE O POTRZEBIE KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO, wg przepisów oświatowych wydaje się dla dzieci i uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia wydanego przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną; może być prowadzone w formie nauki w szkołach: ogólnodostępnych, integracyjnych lub z oddziałami integracyjnymi, specjalnych lub z oddziałami specjalnymi oraz w ośrodkach specjalistycznych.
ORZECZENIE O POTRZEBIE ZAJĘĆ REWALIDACYJNO-WYCHOWAWCZYCH, wydaje się dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim.
ORZECZENIE PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ, dokument wydawany przez Zespół Orzekający Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej; dotyczy potrzeby: kształcenia specjalnego, nauczania indywidualnego i zajęć rewalidacyjno-wychowawczych; zobowiązuje do realizacji kształcenia i wychowania w sposób dostosowany do możliwości i potrzeb psychofizycznych ucznia.
PAMIĘĆ BEZPOŚREDNIA, świeża, operacyjna, pamięć pozwalająca zapamiętać i natychmiast odtworzyć zapamiętany materiał.
PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA, stanowi stały magazyn śladów pamięciowych o teoretycznie nieograniczonej pojemności i czasie przechowywania.
PAMIĘĆ FONOLOGICZNA, zdolność zapamiętywania informacji językowej na czas potrzebny do jej przetworzenia.
PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA, nietrwała, pamięć utrzymuje się przez pewien czas po zadziałaniu bodźca; wykorzystywana do czasowego zapamiętywania danych zmysłowych lub informacji pobranej z pamięci długotrwałej, czy rezultatów przetwarzania danych w mózgu.
PAMIĘĆ MECHANICZNA, mimowolna, zdolność do przyswajania wiedzy w sposób nieuświadomiony, a więc bez większego zaangażowania motywacji i wysiłku. Dobra pamięć mechaniczna sprzyja uczeniu się wielu szczegółów, danych ilościowych, szeregu dat, liczb.
PAMIĘĆ MIMOWOLNA, mechaniczna, zdolność do przyswajania wiedzy w sposób mimowolny, nieuświadomiony; zapamiętuje się coś bez wysiłku i nastawienia, by zapamiętać.
PAMIĘĆ SEKWENCYJNA, zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania sekwencji cyfr, nazw np. pór roku, posiłków, dni tygodnia, miesięcy itp.
PAMIĘĆ SŁUCHOWA, zdolność do utrwalania i przypominania informacji odbieranych drogą słuchową; zapamiętywanie spostrzeżeń słuchowych werbalnych i niewerbalnych; dzięki temu następuje przyswajanie wiedzy.
PAMIĘĆ WZROKOWA, zdolność do utrwalania i przypominania informacji odbieranych drogą wzrokową, zapamiętywanie spostrzeżeń wzrokowych,; dzięki temu następuje przyswajanie wiedzy.
PERCEPCJA, złożony proces poznawczy, który prowadzi do odbierania przez człowieka zjawisk lub procesów zachodzących wskutek działania określonych bodźców na narządy zmysłowe.
PERCEPCJA SŁUCHOWA, zdolność do odbioru dźwięków, ich rozpoznawania i różnicowania oraz interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń; odbiór słyszanych dźwięków możliwy jest dzięki sprawnie działającemu analizatorowi słuchowemu.
PERCEPCJA WZROKOWA, zdolność do odbioru, rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń; możliwa dzięki dobrej sprawności analizatora wzrokowego.
PERSERWERACJE, ciągłe używanie słów lub zdań na zasadzie repetycji, uporczywe powtarzanie tych samych słów, nawracanie do jednego tematu.
PISMO LUSTRZANE, zapisywanie liter, wyrazów czy całych tekstów w kierunku od strony prawej do lewej, co powoduje, ze w stosunku do poprawnie zapisanych są one „lustrzane”, czyli odwrócone o 180; pismo lustrzane można obserwować u osób leworęcznych lub z zaburzeniami orientacji w przestrzeni.
PORÓWNYWANIE, operacje umysłowe polegające na wyszukiwaniu podobieństw i różnic pomiędzy przedmiotami, zjawiskami, osobami.
POZIOM GRAFICZNY PISMA, poziom czytelności i estetyki zapisu.
POZIOM WIADOMOŚCI SZKOLNYCH, stopień opanowania wiadomości i umiejętności szklonych przewidzianych programem nauczania na poziomie danej klasy.
POZNAWANIE POLISENSORYCZNE, poznawanie wielozmysłowe mające na celu określenie wszystkich cech obiektu; często stosowane, gdy któryś z receptorów, np. wzrok, nie jest w pełni sprawny.
PRAKSJA, zdolność do wykonywania planowanych złożonych ruchów celowych, dotyczy motoryki dużej i małej oraz aparatu mowy.
PROCES AUTOMATYZACJI PISANIA, pisanie w sposób automatyczny, niezależny od świadomego wysiłku(skupiającego całą uwagę na wykonywanej czynności), odbywa się na podstawie udoskonalonego i utrwalonego mechanizmu współdziałania ośrodków mózgowych zaangażowanych w czynność.
PROGRES, proces zmian na lepsze, przechodzenie do dalszych i wyższych stadiów rozwoju.
REGRES, powrót do wcześniejszego, gorszego stanu w rozwoju.
ROZWÓJ GLOBALNIE OPÓŹNIONY, model rozwoju, który przebiega z opóźnieniem; wiek rozwojowy jest niższy niż wiek dziecka.
ROZWÓJ GLOBALNIE PRZYSPIESZONY, model rozwoju, który przebiega z przyspieszeniem; wiek rozwojowy jest wyższy niż wiek dziecka.
ROZWÓJ NIEHARMONIJNY, dysharmonijny, występuje wówczas, gdy poszczególne sfery rozwijają się w różnym tempie, występują dysproporcje pomiędzy sferami.
ROZWÓJ PONIŻEJ PRZECIĘTNEJ, odnosi się do poziomu intelektu badanej osoby będącej na poziomie niższym niż przeciętny, w porównaniu do wieku.
ROZWÓJ POWYŻEJ PRZECIĘTNEJ, określa poziom intelektu badanego, będący na poziomie wyższym od oczekiwanego, w porównaniu do wieku.
ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY, proces rozwoju dziecka jako ciąg zmian progresywnych, w których motoryka jest ściśle powiązana z psychiką (całokształtem czynności poznawczych i emocjonalno-motywacyjnych); postępuje od chwili urodzenia dziecka i przechodzi przez kolejne stadia, w których dziecko osiąga coraz wyższy poziom sprawności poszczególnych funkcji.
ROZWÓJ W NORMIE, odnosi się do poziomu rozwoju poszczególnych zdolności w stosunku do oczekiwanych dla danego wieku; rozwój poszczególnych funkcji i umiejętności jest adekwatny do wieku dziecka; określany jest na podstawie wyników uzyskanych przez badanego w znormalizowanych testach psychologicznych.
RYZYKO DYSLEKSJI, występowanie u dzieci do okresu wczesnoszkolnego pewnych objawów, które sygnalizują możliwość wystąpienia w przyszłości specyficznych trudności w nauce czytania i pisania.
SFERA WERBALNA, słowna, obszar funkcjonowania intelektualnego, który można mierzyć za pomocą badania skalą inteligencji D.Wechslera; obejmuje funkcjonowanie słowno-pojęciowe, bada procesy pamięci oraz umiejętność posługiwania się wiedzą nabytą w ciągu życia; w jej skład wchodzą między innymi: zasób wiedzy i słownictwa, sprawność myślenia logicznego na materiale pojęciowym (porównywanie, wnioskowanie, abstrahowanie), rozumienie arytmetyczne pamięć słuchowa bezpośrednia, znajomość konwencjonalnych standardów zachowań, rozumienie i interpretowanie norm funkcjonowania społecznego.
SFERA WYKONAWCZA, bezsłowna, obszar funkcjonowania intelektualnego, który można mierzyć za pomocą badania skalą inteligencji D.Wechslera; obejmuje funkcjonowanie przestrzenno-spostrzeżeniowe, bada głównie zdolność myślenia logicznego w oparciu o konkrety, o materiał spostrzegany wzrokowo; obejmuje funkcje praktyczne, w których skład wchodzą: spostrzegawczość i pamięć wzrokowa, zdolność rozumowania na materiale konkretnym (obrazkowym), analiza i synteza wzrokowa.
SŁOWNIK BIERNY, zasób słów, których znaczenie dana osoba rozumie, ale niekoniecznie używa w codziennej komunikacji.
SŁOWNIK CZYNNY, zbiór słów, którymi dana osoba posługuje się w procesie porozumiewania się i tworzenia tekstów.
SŁUCH AWERBALNY, rodzaj słuchu odpowiedzialny za różnicowanie dźwięków pochodzących z naturalnego otoczenia; jest podstawą dla kształtowania się słuchu werbalnego (mownego) i fonematycznego.
SŁUCH FONEMATYCZNY, zdolność wyodrębniania i identyfikowania dźwięków mowy; pozwala wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach sylaby, w sylabach głoski, uchwycić kolejność głosek w wyrazie oraz odróżnić poszczególne głoski.
SŁUCH FONETYCZNY, zdolność odróżniania cech głosek tj. spostrzegania różnic pomiędzy głoskami należącymi do tej samej klasy, stanowiącymi ten sam fonem (np. odróżnianie „r” języczkowego od „r” przedniojęzykowego); zdolność odróżniania zjawisk prozodycznych mowy: miejsca akcentu, intonacji zdaniowej, tempa mowy.
SPRAWNOŚC MANUALNA, sprawność rąk w zakresie szybkości i precyzji ruchów; poziom rozwoju praksji, czyli opanowania drobnych ruchów precyzyjnych rak, specyficznych dla człowieka; wpływa między innymi na opanowanie umiejętności samoobsługi, poziom graficzny pisma itp.
SUBSTYTUCJA, zastępowanie jednych głosek innymi, najczęściej trudnych łatwiejszymi.
SYNTEZA GŁOSKOWA I SYLABOWA, umiejętność scalania głosek i sylab w słowa.
TECHNIKA CZYTANIA, jedna ze składowych umiejętności czytania, może być głoskowa, sylabowa, wyrazami; z syntezą, częściowa syntezą, bez syntezy; płynnie lub z brakiem płynności.
TEMPO CZYTANIA, szybkość czytania mierzona ilością przeczytanych wyrazów w ciągu minuty.
TEMPO UCZENIA SIĘ WZROKOWO-RUCHOWEGO, szybkość uczenia się pisania symboli graficznych opartych na koordynacji oka i ręki.
UWAGA, określenie wielu procesów poznawczych człowieka odpowiedzialnych między innymi za zdolność koncentracji na określonych bodźcach oraz umiejętność odrywania się od jednego bodźca i skupianie na innym.
WADA MOWY, odchylenie od przyjętej w języku polskim normy językowej, spowodowane zmianami nadawczych i odbiorczych narządów mowy lub dysfunkcją na poziomie centralnym lub obwodowym.
WADA WYMOWY, nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy, problemy z prawidłową artykulacją, czyli poprawną wymową poszczególnych głosek.
WĘDZIDEŁKO JĘZYKOWE, włóknisty, miękki twór, pokryty błoną śluzową, który łączy dolną powierzchnię języka z dnem jamy ustnej; właściwa budowa i długość wędzidełka umożliwia swobodne ruchy w jamie ustnej i wpływa na realizację głosek sz, ż, cz, dż, r.
ZABURZENIA ZACHOWANIA, występowanie zachowań, które nie są akceptowane społecznie; odchylenia od normy rozumianej jako zasady moralne, obyczaje i zwyczaje przyjęte w danym środowisku.
ZABURZENIE GRAFII, problemy z opanowaniem technicznej strony pisania wynikające z zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych: motoryki rąk, funkcji wzrokowych i koordynacji wzrokowo-ruchowej; objawia się wolnym tempem pisania, słabym poziomem graficznym pisma, nieprawidłowym chwytem narzędzi pisania; przyjmuje postać: niedokładności w odtwarzaniu liter, złych proporcji liter w wyrazie, braku lub niewłaściwego połączenia liter, braku równomiernego i jednolitego położenia pisma, nieprawidłowego zagęszczenia liter; może utrudniać lub uniemożliwiać odczytanie zapisanego tekstu.
ZABURZENIE KINESTETYKI ARTYKULACYJNEJ, zaburzenie czucia ułożenia narządów artykulacyjnych; brak informacji o ruchach własnych narządów mowy; dziecko jest świadome brzmienia danego dźwięku, ale ma trudności z właściwym ułożeniem własnych narządów artykulacyjnych tak, aby powstał oczekiwany dźwięk.
ZABURZENIE MOWY EKSPRESYWNEJ, zaburzenie mowy czynnej (nadawania mowy).
ZABURZENIE MOWY IMPRESYWNEJ, zaburzenie mowy biernej (rozumienia mowy).
ZABURZENIE ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ, brak umiejętności określanie stron własnego ciała oraz rozróżniania kierunków w przestrzeni.
ZABURZENIE PAMIĘCI SEKWENCYJNEJ, trudności z zapamiętywaniem i przypominaniem sobie nazw, szczególnie gdy tworzą one określone ciągi np. nazwy posiłków, dni tygodnia, miesięcy, tabliczka mnożenia.
ZABURZENIE PERCEPCJI SŁUCHOWEJ, zakłócenie spostrzegania, rozpoznawania, różnicowania, analizy i syntezy dźwięków; powoduje między innymi zaburzenie mowy, problemy w czytaniu i pisaniu.
ZABURZENIE PERCEPCJI WZROKOWEJ, zakłócenie rozpoznawania, interpretowania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz ich analizy i syntezy; powoduje między innymi trudności w prawidłowym spostrzeganiu i zapamiętywaniu obrazu, orientacji przestrzennej, w wykonywaniu czynności pod kontrolą wzroku.
ZABURZENIE PRAKSJI ORALNEJ, zaburzenie zdolności wykonywania celowych ruchów narządów artykulacyjnych, powoduje zaburzenia w obszarze wymowy.
ZABURZENIE SŁUCHU FONEMATYCZNEGO, brak zdolności rozróżniania dźwięków mowy; dziecko dobrze słyszy słowa, lecz ni potrafi różnicować pojedynczych dźwięków lub złożyć ich w całość; nie potrafi z potoku słyszanej mowy wyodrębnić wyrazów, w wyrazach sylab, a w sylabach głosek.
ZAKRES SŁOWNICTWA, ilość słów, zwrotów, jakimi dziecko posługuje się w mowie.
ZESPÓŁ ORZEKAJĄCY PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ, zespół specjalistów (przewodniczący zespołu, psycholog, pedagog, logopeda, rehabilitant, lekarz i inni), którzy na podstawie diagnozy orzekają o odpowiedniej dla danego dziecka, ucznia formie: kształcenia specjalnego, indywidualnego obowiązkowego przygotowania przedszkolnego, nauczania indywidualnego, zajęć rewalidacyjno-wychowawczych oraz wczesnego wspomagania rozwoju.
ZINDYWIDUALIZOWANA ŚCIEŻKA KSZTAŁCENIA, decyzja wydawana na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej; dotyczy uczniów, którzy mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły, ale ze względu na trudności w funkcjonowaniu uwarunkowane stanem zdrowia nie mogą uczestniczyć we wszystkich zajęciach z klasą; stąd część zajęć mogą odbywać z oddziałem, część indywidualnie lub w mniejszej grupie.